اتوكلاو(Autoclave)(معادل فارسي اتوكلاو دم فشار است.) براي استريل كردن ابزار پزشكي و آزمايشگاهي در فشار و دماي بالا وبا استفاده از بخار آب مي باشد. همچنين از اين وسيله در مواردي كه براي انجام واكنش شيميايي نياز به دما و فشار بالا باشد استفاده ميشود. ابعاد اين وسيله از اندازه آزمايشگاهي كه معمولا به شكل يك استوانه دردار است تا ابعاد صنعتي كه طول آن به ۵۰ فوت مي رسد متغير است.
اين وسيله توسط ميكروبيولوژيست فرانسوي چارلز چمبرلن در سال ۱۸۷۹ اختراع شد. واژه اتوكلاو از تركيب دو واژه (auto-) در زبان يوناني به معني خودكار و (clavis) در زبان لاتين به معني كليد تشكيل شده است.
اتوكلاو داراي يك محفظه فشار است كه در آن از بخار اشباع شده براي افزايش دما جهت استريليزاسيون استفاده مي شود. اتوكلاوها در آزمايشگاههاي ميكروبيولوژي , مــــراكز بهداشتي, .... استفاده مي شود.
اكثر اتوكلاوها به دو محدوده مي رسند:
الف- محدوده پائين 254-250 درجه فارنهايت (123-121 درجه سانتي گراد)
ب- محدوده بالا 274-270 درجه فارنهايت (134-132 درجه سانتي گراد)
توضيحات تكميلي در ادامه مطلب
چه نكاتي هنگام كار با اتوكلاو بايد رعايت شود؟
اثر بخشي اتوكلاو بستگي به زمان, دما و مسير تماس بخار با مواد عفوني دارد. بنابراين براي استريل كردن كامل و موثر و همچنين جهت عملكرد صحيح اتوكلاو پيشنهاد مي شود:
بيشتر از سه چهارم كيسه اتوكلاو پر نشود.
مواد نوك تيز نبايد در داخل كيسه اتوكلاو قرار داده شوند بلكه بايد در ظروف مخصوص زباله هاي نوك تيز جمع آوري شده و به عنوان زباله هاي تيز و برنده دفع گردد.
كيسه ها, مواد و وسايل مورد نظر جهت استريل شدن در اتوكلاو بايد به صورت شل(Loose) و آزاد بسته بندي شوند تا جريان بخار آب بتواند آزادانه در آن جريان داشته باشد.
اقلام طوري قرار داده شوند كه بخار به تمامي نقاط آنها برسد.
ظروف شيشه اي بايد روي كناره خود قرار داده شوند تا هوا بتواند جاي خود را با بخار عوض كند.
بخار نمي تواند در چربي ها نفوذ كند بدين ترتيب وسايل آلوده به چربي بايد از طرق ديگري استريل شوند.
ظروف حاوي مايع را نبايد پر كرد بلكه بايد يك دوم تا يك سوم آن خالي باشد اين كار مانع از خارج شدن مايع از ظرف هنگام جوش آمدن مي شود.
بهتر است جهت جلوگيري از تشكيل رسوب در دستگاه اتوكلاو از آب مقطر استفاده كرد.
سطح آب درون دستگاه نبايد از انتهاي پائين ديگ بالاتر رود.
پيچ هاي درب را بايد محكم بست براي اين منظور بايد پيچ هاي روبروي هم بسته شود تا درب دستگاه به طور يكنواخت محكم شده و بخار آب از آن خارج نشود.
- حرارت مناسب 121 درجه (250 فارنهايت ) و فشار مناسب 15 پوند بر اينچ مربع(PSI) مي باشد.
- حداقل زمان لازم جهت اتوكلاو كردن 45 -30 دقيقه مي باشد براي مثال جهت استريليزاسيون محلول ها و ويال هاي كار باDNA، 20 دقيقه و دماي 121 درجه كافي است و براي وسايل و مواد كار باRNA, 45 دقيقه و دماي 121 درجه كافي مي باشد اما مواد عفوني خطرناك تر مثل محيط هاي كشت تلقيح شده يا نمونه هاي عفوني (مثل ميكروب سل) بايد به مدت يك ساعت اتوكلاو شوند. لازم به ذكر است كه استفاده از دماهاي بيشتر از ميزان لازم و مدت زمان طولاني تر تفاوتي در نتيجه حاصل ندارد , پس بهتر است از دما و زماني كه طبق دستورالعمل لازم است، پيروي گردد.
- اتوكلاو بايد در داخل آزمايشگاه وجود داشته باشد . اگر اتوكلاو در خارج از آزمايشگاه قرار داشت مواد و وسايل مورد نظر بايد در ظروف ضد نشت و قابل استريل كردن بسته بندي شده و به اتوكلاو منتقل شوند.
- پس از اتمام زمان لازم براي استريل كردن نمونه ها جهت باز كردن درب دستگاه ابتدا منبع حرارت را خاموش كرده و دريچه خروج بخار را باز كنيد (دريچه خروج بخار را بايد آهسته باز كرد مخصوصا" اگر محلول داخل اتوكلاو باشد اين عمل خيلي به آهستگي بايد انجام شود) تا فشار داخل دستگاه به صفر برسد و پس از آن درب دستگاه را باز كنيد, هيچ گاه قبل از آنكه حرارت و فشار اتوكلاو به حال عادي برگشته باشد نبايد آن را باز كرد.
- هنگام بازكردن دريچه خروجي اتوكلاو بايد صورت خود را دور نگه داشت, دستكش حفاظتي پوشيد تا از سوختگي با بخار جلوگيري شود.
چه موادي مي تواند اتوكلاو شود؟
به طور كلي تمام مواد غير عفوني و عفوني آلوده شده با عوامل بيولوژيك شامل بقاياي نمونه هاي محيط كشت تلقيح شده , پاتوژن هاي رشد كرده , سلول هاي انساني , حيواني و گياهي , مواد آلوده شده به مدفوع انسان يا حيوان, محصولات خوني انسان و حيوان , ..... مي توانند اتوكلاو شوند. مواد عفوني بايد در ظروف غير قابل نشت(Leak proof) با برچسب مخصوص خطر بيولوژيكي جمع آوري شوند سپس اتوكلاو شده و دور ريخته شوند. مايعاتي كه احتمالا" عفوني هستند را مي توان اتوكلاو نموده و سپس در سيستم فاضلاب ريخت يا به نسبت يك به ده با وايتكس يا تركيبات ضد عفوني كننده مناسب ديگر مخلوط كرد و سپس در سيستم فاضلاب دفع نمود.
چه موادي را نمي توان اتوكلاو كرد؟
موادي مثل داروهاي سرطان زا ,راديوايزوتوپها , مواد شيميايي سمي, مواد شيميايي قابل تبخير يا هر ماده خطرناكي كه ممكن است در اثر حرارت تبخير شود و انتشار يابد را نمي توان اتوكلاو كرد . به طور كلي مواد قابل اشتعال, واكنش پذير خورنده , سمي يا مواد راديو اكتيو نبايد اتوكلاو شوند.
چگونه اتوكلاو را مي توان از نظر ميزان استريل كردن بررسي كرد؟
كنترل اتوكلاو از نظر استريل كردن كافي مواد و وسايل قسمتي از برنامه تضمين كيفيت و ايمني آزمايشگاه مي باشد . قرار دادن , چيدن و بسته بندي مناسب مواد و وسايل در اتوكلاو اهميت زيادي داشته و در استريل شدن مناسب آنها نقش دارد.كنترل استريل شدن كافي به طريق زير انجام مي شود:
1- استفاده از نوار چسب هاي مخصوص اتوكلاو كه داراي معرف رنگي مي باشد كه در حرارت بالاي 121 درجه سانتي گراد تغيير رنگ مي دهد.
2- آمپول هاي حاوي اسپور باسيلوس استئار ترموفيلوس(Bacillus stearo thermophilus) باسيلي از خانواده باسيلوس ها مي باشد . آمپول حاوي اسپور باسيلوس مذكور به همراه ديگر مواد در اتوكلاو قرار داده مي شود و اتوكلاو مي گردد. سپس آمپول مذكور را شكسته بر روي محيط كشت تلقيح مي شود (بلادآگار). رشد ميكروب مزبور نشانه عملكرد نامناسب و حرارت و زمان ناكافي اتوكلاو كردن مي بشد. اگر اتوكلاو دست عمل كند هيچگونه رشدي مشاهده نخواهد شد.
3- كشت از محيطهاي كشت تلقيح شده , محيطهاي كشت معمولي كه باكتريها روي آن كشت داده شده و رشد كرده اند همراه ساير مواد در اتوكلاو قرار داده شده و اتوكلاو مي شوند. سپس از محيطهاي مزبور كشت مجدد انجام مي شود هر گونه رشد ميكروب نشانه عملكرد نامناسب اتوكلاو مي باشد.
اين كنترلها بايد پس از هر بار اتوكلاو كردن يا در فواصل مرتب انجام شود.
مواد زائد اتوكلاو شده چگونه دفع مي شوند؟
مايعات عفوني كه اتوكلاو شده اند را مي توان در سيستم فاضلاب ريخت . ( نكته : آگار آب شده در اثر اتوكلاو را نمي توان در فاضلاب ريخت بلكه بايد گذاشت تا سرد شود و سپس بهعنوان زباله جامد دفع گردد).
آشنايي با اتوكلاو بخار
اتوكلاو بخار به دستگاهي گفته ميشود كه در آن درجه حرارت بايد با استفاده از بخار قابل دستيابي باشد.
در قرن نوزدهم براي اولين بار، اتوكلاوهاي بخار براي استريل كردن مايعات بكار گرفته شد ولي با پيشرفت علم و تكنولوژي در حال حاضر از اين دستگاه براي موارد متفاوتي از قبيل مايعات، تجهيزات و ساير موارد استفاده ميشود .
- جمعه ۱۵ مرداد ۹۵ ۰۰:۵۷
- ۳۴۲ بازديد
- ۰ نظر